Ziemianie i przemysłowcy

Sławomir Kubisa
April 28, 2025
Przemysł i Technika
Ziemianie i przemysłowcy

Kiedy hutnictwo przestało być rozproszonym wiejskim rzemiosłem, a stało się przemysłem wymagającym dużych kapitałów, zajęli się nim właściciele największych majątków – Dembińscy, Jezierscy, Małachowscy – tworząc przemysł surowcowy, zatrudniający setki ludzi, zarówno miejscowych, jak i przyjezdnych. Dzięki Janowi Małachowskiemu, Kanclerzowi Wielkiemu Koronnemu, rejon Końskich w połowie XVIII wieku stał się oazą dobrobytu pośród powszechnej nędzy ostatnich dziesięcioleci przedrozbiorowych.

Działająca do połowy XX wieku huta w Chlewiskach była ostatnim w Europie zakładem, który wykorzystywał węgiel drzewny. Tutejsze majątki rosły w siłę wraz z inwestycjami w hutnictwo i produkcję wyrobów z żelaza.

Ich właściciele – przedsiębiorczy ziemianie, posiadający zwykle rezydencje w Warszawie – wznosili również siedziby w pobliżu swoich fabryk. Za najbardziej pomysłowego uchodził kasztelan łukowski Jacek Jezierski, znany z niekonwencjonalnych źródeł dochodu.

Zanim zajął się inwestycjami w metalurgię w majątku Ruda Maleniecka koło Końskich, jako pierwszy sprowadził do kraju bydło tyrolskie, handlował koniczyną, próbował rozwijać produkcję pończoch i założył pierwszą w Polsce wytwórnię kos. W Warszawie zasłynął z budowy publicznych łazienek nad Wisłą, uważanych za przyzwoity dom schadzek.

W Rudzie Malenieckiej istniał niewielki dwór – dziś całkowicie przebudowany, pełni funkcję siedziby Nadleśnictwa. Z XVI wieku pochodzą najcenniejsze i najlepiej zachowane rezydencje – pałac w Chlewiskach i zamek w Szydłowcu. Wraz z wieloma innymi, w większości pieczołowicie odrestaurowane, pełnią dziś funkcje instytucji kultury lub ośrodków konferencyjnych.