Poeta – Ziemianin

Sławomir Kubisa
April 23, 2025
Muzyka i Kultura
Poeta – Ziemianin

Ulica Stanisława Lilpopa w Podkowie Leśnej prowadzi na zachód, w stronę parku. To szeroka aleja brukowana kamieniem polnym, obsadzona dwoma szpalerami starych drzew. Przy jej początku, wśród zieleni, dostrzec można sylwetkę willi „Aida”, zbudowanej około 1900 roku przez Stanisława Wilhelma Lilpopa.

Drewniany pawilon w stylu szwajcarskim z obszerną, zdobioną werandą miał być domkiem myśliwskim. Jednak w latach dwudziestych stał się letnią rezydencją rodziny Iwaszkiewiczów. To tutaj – jeszcze zanim powstało Stawisko – przyjeżdżali Lechoń, Szymanowski, Słonimski.

Tu też powstało jedno z pierwszych kolorowych zdjęć w Polsce, wykonane przez Stanisława Lilpopa, pasjonata fotografii. Zrobione w maju 1909 roku przedstawia dwie dziewczynki – Hanię Lilpop, przyszłą żonę Iwaszkiewicza, z przyjaciółką Marią Wysocką, z koszykami polnych kwiatów na tle sosnowego lasu.

Wtedy była to samotna leśna chata na skraju wielkiego świata. W latach dwudziestych niewiele się pod tym względem zmieniło. Iwaszkiewicz później ze zdumieniem wspominał determinację swoich gości, niezrażonych tutejszą dziczą.

A jednak przyjeżdżali – Szymanowski, Liebert, Słonimski – i tworzyli. Tu Iwaszkiewicz zaczął pisać Brzezinę. Atmosferę tamtego czasu można dziś poczuć w ekspozycji Muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku.

Stawisko to nazwa nadana przez Jarosława Iwaszkiewicza 35-hektarowej posiadłości, którą jego teść, Stanisław Wilhelm Lilpop, podarował córce Annie w dniu ślubu w 1922 roku. Okazała willa, będąca ozdobą tej posiadłości i domem rodzinnym Iwaszkiewiczów, miała być pierwotnie zaprojektowana przez Karola Stryjeńskiego, lecz ostatecznie stworzył ją Stanisław Gądzikiewicz.

Z mariażu finansjery i poezji powstało miejsce, które dziś owiane jest legendą polskiej kultury. Choć młodzi, zamożni gospodarze planowali zajmować się sadownictwem, szparagami i zbożem – jak przystało na dziedziców – szybko dała o sobie znać natura: las rósł niepowstrzymanie, a kultura z roli przeniosła się do salonu.

W Stawisku gościli Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Karol Szymanowski, Stanisław Baliński, Jerzy Mieczysław Rytard. Rozmowy o sztuce stanowiły tło, w którym dojrzewał pisarski talent Iwaszkiewicza.

To wtedy powstały jego najważniejsze opowiadania – Panny z Wilka, Brzezina – a także wiersze i sztuki teatralne. W czasie okupacji dom pozostał otwarty – nie tyle dla muz, co dla wielu artystów pozbawionych środków do życia.

Przez Stawisko przewinęli się wówczas Czesław Miłosz, Stanisław Dygat, Krzysztof Kamil Baczyński, Leon Schiller, Witold Lutosławski, Jerzy Waldorff. Po Powstaniu Warszawskim zatrzymali się tu na dłużej Jerzy Andrzejewski i Władysław Tatarkiewicz.

Po wojnie w Stawisku bywali najczęściej bliscy przyjaciele Iwaszkiewiczów – Zygmunt Mycielski, Paweł Hertz, Roman Jasiński. Wydarzeniami były wówczas wizyty królowej belgijskiej Elżbiety (1955) i Artura Rubinsteina (1958).

Dziś mieści się tu Muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów. Wejście na teren posiadłości znajduje się przy ulicy Zachodniej i jest oznaczone szyldem muzeum. Wjazd samochodem możliwy jest przez główną bramę od strony drogi 719. Parkowa aleja prowadzi do wygodnego parkingu obok willi. „Wnętrze Stawiska zachowało swój pierwotny charakter zamożnego domu polskiego – ze zbiorami XIX- i XX-wiecznego malarstwa polskiego i innych dzieł sztuki, z meblami, sprzętami oraz przedmiotami codziennego użytku.” – Informator Muzeum