Jednym z pierwszych polityków nawołujących do odrodzenia kulturowego islamu i nadania mu roli w państwie był twórca obecnej Bośni i Hercegowiny, jej pierwszy prezydent — Alija Izetbegović. Jego Deklaracja Islamska, opublikowana jeszcze w 1970 roku, była manifestem dotyczącym idei państwa islamskiego oraz relacji między islamem a polityką.
Jej celem było przedstawienie wizji społeczeństwa, które czerpie z wartości islamu w życiu politycznym i społecznym. Jeszcze raz — to był rok 1970! Osiem lat później, w Iranie, radykalni duchowni szyiccy, działając na podstawie podobnych, ale bardziej skrajnych przemyśleń, obalili szacha i ustanowili Republikę Islamską, w której oni sami stanowią władzę najwyższą.
Ta spektakularna rewolucja — ze złymi Amerykanami w tle — szybko stała się inspiracją dla innych państw. W Pakistanie, Sudanie, Arabii Saudyjskiej od początku lat osiemdziesiątych wprowadzano coraz bardziej rygorystyczne prawo szariatu.
W wielokulturowej Malezji dotyczyło to jednego stanu, ale z kolei talibowie w Afganistanie stworzyli najbardziej chyba opresyjny system na świecie. Zatem już w latach dziewięćdziesiątych sytuacja islamu zmieniła się na świecie radykalnie w stosunku do czasów, kiedy prezydent Tito podróżował na Wschód swoim jachtem, a Alija Izetbegović pisał Deklarację Islamską.
Obawy, wyrażane przez Serbów wobec ewentualnego fundamentalizmu islamskiego w Bośni, mogły być nie tyle uzasadnione, ile — w tym całym kontekście — zrozumiałe. W żadnym stopniu nie usprawiedliwia to oczywiście wysadzania meczetów i islamskich bibliotek — nie wspominając o terrorze i zabijaniu.
W roku 1984 Alija Izetbegović, jakby na przekór realnym światowym trendom przekształcania islamu w ultrakonserwatywne ideologie państwowe, opublikował swoje najważniejsze dzieło Islam między Wschodem a Zachodem. Już nie jako polityk, ale myśliciel, przedstawił w nim islam jako syntezę dwóch dominujących światopoglądów: religijnego, skupionego na duchowości, i materialistycznego, skupionego na aspekcie praktycznym.
Według niego islam integruje te dwa podejścia, oferując „trzecią drogę”, która harmonizuje sferę duchową i materialną w życiu człowieka. Widać, jak „trzecia droga” stała się na dobre obsesją i ideologicznym przeznaczeniem tej części Bałkanów — uwikłanej od wieków w dwa sprzeczne porządki cywilizacyjne.